Belated justice - experiences with restitution in Austria

Abstract

During the last two decades, Austria has avowed a shared moral responsibility for the participation in National Socialist atrocities. The process of re-evaluation is still ongoing. The National Fund of the Republic of Austria for victims of National Socialism (est. 1995), the General Settlement Fund for Victims of National Socialism (est. 2001) and the Fund for the Restoration of Jewish Cemeteries in Austria (est. 2011) are responsible for restitution and commemoration. The National Fund is dedicated to the recognition and commemoration of victims of Austrian origin. It supports needy survivors and has disbursed 175 million Euros as compensation for seized tenancy rights. It is sponsoring projects conveying historical awareness and is involved in the restitution of looted art and the renewal of the Austrian exhibition at Auschwitz. The General Settlement Fund awards ex gratia payments in order to close the gaps in previous restitution and compensation measures. It has disbursed 211.5 million US Dollars. An independent Arbitration Panel decides on In Rem Restitution of publicly owned assets. It has so far issued 93 recommendations for restitution. The discussion on historical responsibility started late in Austria, but the progress made has shown that an evaluation of the past can start a healing process for society.

U Austriji postoje tri povezana fonda odgovorna za restituciju i komemoraciju: Nacionalni fond Republike Austrije za žrtve nacionalsocijalizma, Generalni fond za žrtve nacionalsocijalizma i Fond za obnovu jevrejskih groblja u Austriji. Austrija se oslanjala na Moskovsku deklaraciju iz 1943, prema kojoj je ona prva slobodna zemlja koja je postala žrtva na hitlerovske agresije. Kao zemlja koju je okupirala nacistička Nemačka, a oslobodili su je saveznici, posleratna Austrija mogla je da ne bude pravno odgovorna za krivična dela nacističkog režima na austrijskoj teritoriji. U poslednje dve decenije svest o političkoj odgovornosti počela je da se menja: tek je 1991. austrijski savezni kancelar Franc Vranicki priznao moralnu odgovornost za učešće toliko Austrijanaca u nacističkim zlodelima. Važan korak ka restituciji jeste uspostavljanje Austrijske istorijske komisije 1998. godine i Austrijskog fonda za pomirenje, mir i saradnju 2000. Izvršene su dobrovoljne uplate Republike Austrije žrtvama nacističkog robovskog rada. Austrija je potpisala Terezin deklaraciju 2009. i aktivno je učestvovala u izradi Smernica za restituciju 2010. Nacionalni fond Republike Austrije za žrtve nacionalsocijalizma osnovan je 1995. kao prva organizacija u Austriji isključivo posvećena prepoznavanju i aktivnoj komemoraciji žrtava nacionalsocijalizma. Od 1995. godine 150 miliona evra isplaćeno je na ime 30.000 osoba koje danas žive u više od 75 zemalja širom sveta, kao i preko 175 miliona evra od 2001. kao naknada za oduzeta stanarska prava; ostatak novca posvećen je programima posvećenim žrtvama nacionalsocijalizma. Uplate mogu samo biti simbolični izraz žaljenja i poštovanja bez obzira na nacionalnost ili mesto boravka žrtava danas. Od 1998. godine, kada je donet Savezni zakon o povratku dela iz austrijskih saveznih muzeja i zbirki, Fond je bio uključen u proces restitucije ukradenih umetničkih dela, a ujedno koordinira obnavljanjem austrijske izložbe u Aušvicu. Do sada je sponzorisano oko 1.200 projekata sa oko 22 miliona evra. Nacionalni fond takođe utiče na podizanje svesti o žrtvama Holokausta u školama. Godine 2001. Austrija je potpisala Vašingtonski sporazum namenjen za prevazilaženje nedostataka u prethodnim povraćajima i merama obeštećenja. Dva ishoda ovog sporazuma bila su osnivanje Fonda za žrtve nacionalsocijalizma u 2001. i osnivanje Fonda za obnovu jevrejskih groblja u Austriji 2011. godine. Mogući oblici restitucije su vraćanje oduzete nekretnine. Arbitražna komisija odlučuje na osnovu poslatih prijava i formiranih kriterijuma o prioritetima. Kao rezultat detaljnog istorijskog istraživanja arhiva dobili smo kopije preko 75.000 različitih dokumenata koji dokazuju progon i gubitke, i formirana je ‘Findbuch' -elektronska baza sa datotekama nacističke zaplene imovine, veoma korisna za istraživače. Time se omogućava potomcima žrtava da pronađu podatke o istoriji svojih porodica. Do sada je ukupno isplaćeno 211,5 miliona dolara za 20.700 ljudi. Budućnost će proceniti vrednost ovih napora, iako je bolje preuzeti društvenu odgovornost za postupke ikad, nego nikad.