The Jewish community and antisemitism in the Kingdom of Serbs, Croats and Slovenes /Yugoslavia 1918-1941

Abstract

The Jews in the Kingdom of Serbs, Croats and Slovenes/Yugoslavia made up about 0.5 per cent of the total population. The new national framework provided the ability to accept the new state and national idea but also gave impetus to strengthening their own identity embodied in Jewish nationalism, Zionism. Jews adapted to the new political circumstances relatively quickly and without major turmoil, at least as a whole. A liberal political foundation enabled the Jews to identify relatively easily with the new state. However, over a shorter or longer period, there were earlier national identifications as well. The spread and acceptance of antisemitism in Yugoslavia were affected by different traditions of the attitude towards the Jews in the political culture, political relations in the country and international circumstances. These factors were cumulative, although international circumstances certainly had a crucial impact, especially the coming to power of National Socialists in Germany. The manifestation of antisemitism in Yugoslavia can be divided into three main periods: 1918-1933, from the establishment of the Yugoslav state to the intensification of antisemitic propaganda, 1934-1938, from the intensification of antisemitic propaganda to the start of Jews’ conditioned loyalty, and 1939-1941, from the start of Jews’ conditioned loyalty to the Axis powers invasion of Yugoslavia in April 1941. Hostility towards Jews was manifested much more strongly in the Habsburg Monarchy than in the Kingdom of Serbia. Therefore, the new state in the former monarchy territories inherited latent and sometimes open antisemitism. The spread of antisemitic propaganda and legislation in Yugoslavia should be associated with the state leaders’ attempts to find a modus vivendi with the totalitarian revisionist neighbours, primarily Germany. As a result, in early October 1940, the government adopted two anti-Jewish decrees. The destruction of the Yugoslav state in April 1941 heralded the beginning of the Holocaust there.

Żydzi w Królestwie Jugosławii stanowili około pół procenta całej populacji. Nowe ramy narodowe dały im możliwość zaakceptowania nowego państwa i idei narodowej, ale jednocześnie wytworzyły impuls do umocnienia własnej tożsamości ucieleśnionej w żydowskim nacjonalizmie, syjonizmie. Żydzi, jeśli się spojrzy całościowo, stosunkowo szybko i bez większych wstrząsów przystosowali się do nowych okoliczności politycznych. Liberalne podstawy polityczne sprawiły, że utożsamienie Żydów z nowym państwem było stosunkowo łatwe. Jednak przez krótszy lub dłuższy okres istniały wcześniejsze identyfikacje narodowe. Na rozprzestrzenianie się i akceptację antysemityzmu w Jugosławii miały wpływ kultura polityczna, stosunki polityczne w kraju oraz uwarunkowania międzynarodowe. Czynniki te działały łącznie, ale z pewnością kluczowe były okoliczności międzynarodowe. Chodzi tu przede wszystkim o dojście do władzy narodowych socjalistów w Niemczech. Manifestację antysemityzmu w Ju-gosławii można podzielić na trzy okresy: 1918-1933, od powstania państwa jugosłowiańskiego do wzmocnienia propagandy antysemickiej; 1933-1938, od wzmocnienia propagandy antysemickiej do początków warunkowania lojalności Żydów; oraz 1939-1941, od momentu warunkowania lojalności Żydów do ataku państw Osi na Jugosławię w kwietniu 1941 r. Wrogość wobec Żydów była znacznie silniejsza w Monarchii Habsburskiej niż w Królestwie Serbii. Dlatego nowe państwo odziedziczyło przejawy ukrytego, a niekiedy otwartego antysemityzmu na terenach dawnej monarchii. Rozprzestrzenianie się propagandy antysemickiej w Jugosławii i ustawodawstwo należy wiązać z próbą ustanowienia przez kierownictwo państwa „modus vivendi“ z totalitarnymi rewizjonistycznymi sąsiadami, przede wszystkim z narodowosocjalistycznymi Niemcami. W rezultacie na początku października 1940 r. rząd przyjął dwa antyżydowskie dekrety. Zniszczenie państwa jugosłowiańskiego w kwietniu 1941 r. oznaczało jednocześnie początek Holokaustu na tych terenach.

Jevreji u Kraljevini Jugoslaviji su sačinjavali oko pola procenta ukupnog stanovništva. Novi nacionalni okvir im je obezbedio mogućnost da prihvate novu državnu i nacionalnu ideju, ali je to istovremeno dalo podsticaj za jačanje njihovog sopstvenog identiteta otelotvorenog u jevrejskom nacionalizmu, cionizmu. Jevreji su se relativno brzo i bez većih potresa, gledano u celini, prilagodili novim političkim okolnostima. Liberalna politička osnova omogućila je relativno lako identifikovanje Jevreja sa novom državom. Ipak, tokom kraćeg ili dužeg perioda postojale su ranije nacionalne identifikacije. Na širenje i prihvaćanje antisemitizma u Jugoslaviji uticali su politička kultura, politički odnosi u državi i međunarodne okolnosti. Ovi činioci su delovali kumulativno, ali međunarodne okolnosti su sigurno imale ključan značaj. To se prvenstveno odnosilo na dolazak na vlast nacionalsocijalista u Nemačkoj. Manifestovanje antisemitizma u Jugoslaviji može da se podeli u tri perioda: 1918-1933, od osnivanja jugoslovenske države do jačanja antisemitske propagande, 1933-1938, od jačanja antisemitske propagande do početka uslovljavanja lojalnosti Jevreja, i 1939-1941, od početka uslovljavanja lojalnosti Jevreja do napada sila Osovine na Jugoslaviju u aprilu 1941. Neprijateljstvo prema Jevrejima mnogo jače se ispoljavalo u Habzburškoj monarhiji nego u Kraljevini Srbiji. Stoga je nova država na teritorijama bivše monarhije nasledila ispoljavanje latentnog, ponekad i otvorenog antisemitizma. Širenje antisemitske propagande u Jugoslaviji i legislative treba povezati sa pokušajem državnog vođstva da uspostavi “modus vivendi” sa totalitarnim revizionističkim susedima, pre svega sa nacionalsocijalističkom Nemačkom. Kao rezultat, početkom oktobra 1940. vlada je donela dve antijevrejske uredbe. Uništenje jugoslovenske države aprila 1941, istovremeno je označilo i početak Holokausta u njoj.